Beynimizin duyular vasıtası ile dış dünyaya açıldığını önceki yazılarımızda belirtmiştik. Fakat duyularımızın görme, işitme, koklama, dokunma ve tatma duyularından ibaret olmadığını da söylemiştik. Beynimiz, dış dünyadan olduğu kadar bedenimizden de uyarılar alır. Beynimiz ve bedenimiz arasındaki bağlantıyı yine duyularımız sağlar. İç duyu(interoseptif), beden farkındalığı(proprioseptif) ve denge(vestibüler) duyuları beynimiz ve bedenimiz arasındaki bağlantıyı kurarak daha güvenli ve sağlıklı bir hayat sürmemizi sağlar. Bu yazımız denge, yani vestibüler duyu hakkında olacak. Hadi başlayalım!

Vestibüler Duyu Nedir?

Vestibüler duyu aynı zamanda yerçekimi, denge ve hareket duyusu olarak da adlandırılır. Temel olarak bizim dengeli ve düzgün hareket etmemizi sağlar. Stabiliteyi sağlamak, koordine hareket etmek, beden hareketleri sırasında dengeyi sağlamak bu duyumuz sayesinde mümkün olur. Örneğin koşarken düşmememizi, düz çizgide yürürken yalpalamadan ilerlememizi, otururken bedenimizi dik tutmamızı vestibüler duyumuz sayesinde sağlarız.

Vestibüler duyumuz, iç kulakta yer alan bazı yapılar tarafından sağlanır. Buradaki yapılar beynimizle bağlantı kurarakbedenimizle beynimiz arasında bilgi akışını sağlar. Anne karnında ilk gelişen duyumuz vestibüler duyudur. Annenin hareketleri sonucu vestibüler duyu, anne karnında daha 5. aydayken önemli ölçüde gelişmiş olur. Vestibüler duyu; diğer bütün duyularla bağlantı halinde olarak ve diğer duyularla beraber çalışarak denge kurmamızı sağlar. Bu sebeple vestibüler duyumuzun; fiziksel, duygusal ve bilişsel becerilerimiz üzerine büyük etkisi vardır.

Vestibüler Sistem Neden Önemlidir?

İyi işleyen bir vestibüler duyu; çocuğun oyun oynaması, dinlenmesi, koordine hareket etmesini sağlar. Bedenine, vücudunun becerilerine güvenmeyen bir çocuk kendini güvende hissetmez, oynadığı oyundan keyif almaz, kolay öğrenemez. İyi işlemeyen vestibüler duyu işte tam da bunlara sebep olur. Ama iyi işleyen vestibüler duyu sayesinde çocuk; kendi vücudu içinde kendini güvende hisseder ve kendinden emin olur. Böylece rahat hareket edebilir, öğrenebilir, mutlu olabilir ve dinlenebilir.

Daha spesifik olarak vestibüler duyu;

1. İyi denge demektir. Vestibüler sistemimizi; vücudumuz için, kütle merkezi sabit olan ama her tarafa hareket edebilen bir jiroskopa benzetebiliriz. Yaptığımız her harekette başımız da bedenimizin hareketlerine bağlı olarak hareketlenir. Başın hareketlenmesine bağlı olarak özelleşmiş hücreler beynimize sinyaller göndererek vücudumuzun bu duruma tepkisini beynimize iletirler. Örneğin ayakkabı giymek için bir ayağımızı kaldırdığımız an yerle temas eden destek alanımız değişir. O pozisyonda düşmemek ve başımızın pozisyonunu koruyup dik durmak için vestibüler sistem hemen vücudumuzun reaksiyonlarını beynimize iletir. Bu bilgiyi alan beynimiz, vücuda düzeltme sinyalleri göndererek strateji geliştirmemizi sağlar. Bunun için vestibüler sistemi iyi çalışmayan çocuklar beceriksiz görünebilirler.
2. Normal kas tonusunu geliştirir ve korur. Kaslarımızın harekete hazır olma durumu ve yeri geldiğinde dinlenmeye geçebilme becerisini kazanmasına yardımcı olur. Dinlenirken kaslarımızın tonusu düşük, hareket ederken yüksek olur. Eğer vestibüler sistem düzgün işlemiyorsa vücudumuz bu dengeyi sağlamakta zorluk çekebilir; ayakta durmak, yürümek, koşmak, bedeni dik tutmak zor olabilir. vestibüler sistemi düzgün çalışmayan çocuklar; yerde uzanmayı daha çok tercih edebilir, sırada otururken dirseklerini masaya dayamak isteyebilir ya da sürekli hareket ederek vestibüler sistemlerini uyarmak isteyebilirler.
3. Görsel izleme ve ince motor becerilerinin gelişimini sağlar. Görsel izleme, çocuğun hareket eden bir nesneyi izleyebilmesi ve sabit bir görüntü alabilme becerisine sahip olması demektir. Bu, çocuk okula başladığında öğrenmeye hazır olması için çok ama çok önemlidir. Buna diğer bir deyişle kafa-göz koordinasyonu diyebiliriz. Kafa-göz koordinasyonu olmadan, çocuklar şunları yapmakta zorlanabilirler;

• Hareket eden bir topu izleyip spordan ve aktivitelerden keyif almak.
• Tahtada yazan yazıya baktıktan sonra dikkatini önündeki deftere verip birşeyler yazabilmek.
• Bir satırdaki yazıyı takip ederek cümleyi tamamlayabilmek ve zorlanmadan okuyabilmek.

4. İşitsel ve görsel duyularımızla bütünleşip beraber çalışarak dil ve lisan gelişimini destekler.
5. Vücudun iki tarafını koordine ederek çocuğun öz bakımına ve bağımsızlığına yardımcı olur. Örneğin düğmeleri iliklemek, bir eliyle montunun fermuar dibini tutup diğer eliyle fermuarını çekmek.
6. Self regülasyonu yani kendi kendini düzenlemeye yardımcı olur. Örneğin vestibüleraz hassasiyeti olan çocuklar için uyarıcı hareket aktiviteleri self regülasyona yardımcı olurken aşırı hassasiyeti olan çocuklar için sakinleştirici aktiviteler self regülasyona yardımcı olur.

Kaynak:

https://pathways.org/what-is-the-vestibular-sense/

https://childreninspiredbyyoga.com/blog/2018/01/vestibular-sense-child-development/

https://www.cliffsnotes.com/study-guides/psychology/psychology/psychology-sensation/the-vestibular-senses

https://www.griffinot.com/vestibular-system/